stobrawa

Starorzecza

Starorzecza to jeziora, których misy są częścią dawnego koryta rzeki, obecnie przez rzekę opuszczonego i odciętego od współczesnego koryta. Są to zbiorniki eutroficzne, o bogatej florze. Szczególnie licznie występują tu rośliny swobodnie pływające czy o pływających liściach oraz roślinność szuwarowa tworzące razem układ mozaikowy, który tylko w głębszych starorzeczach przekształca się w pasowy, tak charakterystyczny dla jezior.  Starorzecza i inne małe zbiorniki dolin rzecznych na terenie Stobrawskiego parku krajobrazowego mają różną morfologię. Typowe, dobrze zachowane części starych koryt mają kształt silnie wydłużony i zazwyczaj wygięty, co związane jest z meandrowaniem rzeki. Liczne są również ślady po dużych meandrach rzeki, nie wypełnionych już jednak, w wyniku przeprowadzonych melioracji, wodą. W wyniku ewolucji tych form, po utracie kontaktu z wodą płynącą, a także w wyniku innych działalności człowieka, powstawały formy skrócone. Procesy antropogenicznej degeneracji starorzeczy są szczególnie silne na terenach rolnych, stąd też najlepiej zachowane formy tego typu zlokalizowane są w lasach i na niedostępnych lub zbyt wilgotnych zbiorowiskach łąkowych i zadrzewieniowych. Na podstawie archiwalnych materiałów kartograficznych ocenia się, że najlepiej niegdyś wykształcone meandry Odry, a późniejsze jej starorzecza zostały zmeliorowane, co sprawia, że w najlepszym przypadku są obecnie podmokłymi łąkami. Na obszarze Parku zinwentaryzowano około 300 stałych starorzeczy i oczek wodnych. Większość z nich znajduje się na terenie doliny Odry i przy ujściowym odcinku Stobrawy. Dzięki takiemu usytuowaniu starorzecza posiadają okresowe połączenie zasilające je w wodę z tych rzek. Są one także elementami wyróżniającymi doliny Odry i Stobrawy w stosunku do dolin pozostałych rzek. Ta duża różnorodność form starorzeczy i innych oczek wodnych, różny stan ich zasiedlenia przez organizmy żywe, również rzadkie i chronione, powodują, że są one jednym z najważniejszych elementów kształtujących bioróżnorodność terenu Parku. Jednocześnie są jednymi z najbardziej zagrożonych form przyrodniczych w skali terenu opracowania i regionu całej Opolszczyzny. Większość zinwentaryzowanych na terenie Parku starorzeczy jest bardzo silnie zeutrofizowana, co uwidacznia się zwłaszcza wśród tych, które położone są wśród pól i łąk. Eutrofizacja stanowi silne zagrożenie dla ich istnienia. Bardzo poważnym zagrożeniem dla starorzeczy jest również coraz silniej uwidaczniający się brak kontaktu z zasilającymi terenami zalewowymi.

Największe i najlepiej zachowane starorzecza parku zlokalizowane są:

- pomiędzy drogą Stobrawa – Nowe Kolnie – Kościerzyce i korytem rzeki Odra – ok. 8 starorzeczy o powierzchni 0,6 – 3 ha i liczne mniejsze, prawie wszystkie na międzywalu,
- na południe od Stobrawy – kilka starorzeczy o powierzchni 0,5 – 2 ha i liczne mniejsze, część w międzywalu Stobrawy a część na polderze,
- koło Prędocina – kilka starorzeczy o powierzchni 0,5 – 1,0 ha i liczne małe w większości na terenie międzywala,
- pomiędzy Czepielowicami i Kościerzycami – 2 duże starorzecza o powierzchni ok. 4 ha i kilka małych poza terenem międzywala
- na północ od Wronowa przy ujściu Nysy Kłodzkiej – 2 starorzecza o powierzchni kilku ha, liczne małe na terenie międzywala,
- w lesie koło Wielopola – kilka starorzeczy o powierzchni ok. 0,5 – 1,5 ha i liczne małe, największe i kilka małych w międzywalu, reszta poza jego obszarem,
- pomiędzy drogą Lipki – Brzezina – Brzeg, a korytem Odry – kilka starorzeczy o pow. 0,5 – 1 ha, liczne mniejsze, większość w międzywalu.

Dolina Odry

Dolina Odry w granicach Stobrawskiego Parku Krajobrazowego to niezwykle malowniczy obszar, bogaty w wartości przyrodnicze, jak również historyczne i kulturowe. Została ona zakwalifikowana jako jeden z 12 najciekawszych obszarów bagienno – torfowiskowych położonych w dolinie Odry w granicach Polski. Przez tysiące lat dzięki okresowym wylewom Odra wytworzyła specyficzny ekosystem oraz kształtowała krajobraz, a jej pradolina np. w okolicy Popielowa ma 10 km szerokości.
Dolina Odry obfituje w starorzecza. Są to typowe dla meandrujących rzek nizinnych fragmenty starego koryta porzuconego przez rzekę podczas zmiany jej przebiegu. Można w nich zaobserwować m.in.: kotewkę orzecha wodnego i salwinię pływającą – rzadkie, chronione i charakterystyczne dla Stobrawskiego Parku Krajobrazowego rośliny. Na powierzchni wody zobaczymy również bardziej pospolite, ale niemniej ciekawe grzybienie białe, grążel żółty, osokę aloesowatą, żabiściek pływający czy różne gatunki rzęs. Na otaczających starorzecze łąkach od maja do czerwca kwitnie m.in. bluszczyk kurdybanek, pięciornik rozłogowy i gęsi, jaskier rozłogowy i ostry, mniszek lekarski, szczaw polny. W tym samym czasie kwitnie również dominująca na tych łąkach trawa – wyczyniec łąkowy, który jest wskaźnikiem wilgotności i żyzności siedlisk. Teren Doliny Odry jest jednym z najcenniejszych ornitologicznie miejsc w województwie opolskim. Jest fragmentem Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków „Grądy Odrzańskie”, co oznacza, że występuje tu wiele gatunków ptaków zagrożonych w Polsce i Europie. Wiosną towarzyszą nam godowe okrzyki kani czarnej i rudej (symbol parku), występuje tu derkacz, dudek, świerszczak, pokląskwa i świergotek łąkowy. W sprzyjających latach na podmokłych łąkach gnieździ się kszyk, krakwa i płaskonos. Pokarmu poszukują tu też bociany białe i błotniaki stawowe. W trakcie wędrówki wiosennej i jesiennej na starorzeczach zatrzymują się gatunki migrujące. Był tu m.in. obserwowany łabędź krzykliwy oraz gatunki pospolitsze takie jak kukułka, turkawka, słowik rdzawy i wilga.
Teren międzywala Odry obfituje w miejsca dogodne dla występowania i rozrodu płazów. Starorzecza, kanały i odnogi oraz płytkie, długo utrzymujące się rozlewiska są miejscami zapewniającymi stabilne warunki dla rozwoju ich larw. Z wielu gatunków warto wymienić, m.in. coraz rzadsze dzisiaj kumaki nizinne. Ich głos – monotonnie powtarzane, brzmiące dość tajemniczo pohukiwanie wyróżnia się spośród żabiego chóru. Wyglądem, natomiast spośród innych żab występujących na tym terenie, wyróżniają się samce żaby moczarowej, które podczas godów przybierają jasnoniebieski kolor. Lasy liściaste, a zwłaszcza łęgi i zarośla łęgowe, są kolejnymi elementami krajobrazu doliny rzecznej, które zwiększają bogactwo  gatunkowe płazów. Takie wilgotne leśne i zaroślowe siedliska zamieszkuje rzekotka drzewna. Ten mały płaz pędzi głównie nadrzewny tryb życia. W ciepłe wiosenne noce można usłyszeć chór godujących samców rzekotki, który brzmi jak narastający to znowu przycichający, jednostajny w brzmieniu rechot, zadziwiająco głośny jak na tak małe zwierzę.
Tereny leśne wzdłuż rzeki Odry określa się w opracowaniach dotyczących ochrony przyrody jako „Nadodrzańskie Grądy”. Odznaczają się one bogatą roślinnością, widoczną szczególnie w okresie wiosny. W runie lasu występuje m.in. zawilec gajowy i żółty, złoć żółta, miodunka ćma, ziarnopłon wiosenny, śnieżyczka przebiśnieg, czosnek niedźwiedzi, bluszczyk kurdybanek. Dojrzałe drzewostany liściaste, w których nie brakuje martwych drzew, zamieszkują licznie dzięcioły, z których spotkać tu możemy: dzięcioła dużego, średniego, zielonosiwego, zielonego oraz dzięciołka. Las ten jest pełny wykutych przez nie dziupli, które wykorzystywane są z kolei przez liczną grupę drobniejszych ptaków. Gnieżdżą się tu kowaliki, pełzacze leśne i ogrodowe, szpaki, mazurki, sikory – bogatki, modraszki i ubogie, muchotówki – szara i żałobna, a także dwa kolejne, rzadkie gatunki muchołówek – białoszyja i mała.
W lesie grądowym, przy zielonym szlaku rowerowym, znajduje się najstarsze drzewo w parku i jedno z najstarszych na Opolszczyźnie – potężny dąb „Klara”. Jak głosi legenda, nazwa drzewa pochodzi od imienia nieszczęśliwie zakochanej panny, która rzuciła się do Odry, zaraz za dębem. Dziś Odra płynie już innym korytem, jednak legenda ta jest wciąż żywa wśród lokalnej społeczności. Ciekawym miejscem związanym z odległą historią doliny rzecznej są pozostałości ruiny zamku książęcego pochodzące prawdopodobnie z XIII w., zlokalizowane w okolicy Starych Kolni.
Najciekawsze fragmenty doliny Odry w Stobrawskim Parku Krajobrazowym można obserwować kierując się drogą biegnącą od Popielowa poprzez Stare Kolnie, Stobrawę, Nowe Kolnie, aż do Kościerzyc (od Starych Kolni biegnie tam też zielony szlak turystyczny). Z trasy tej w wielu miejscach można skręcić w kierunku południowym i dotrzeć bezpośrednio w dolinę rzeki, aby podziwiać jej walory przyrodnicze i krajobrazowe.